مجتبی گهستونی پژوهشگر و فعال رسانه در یادداشتی به مناسبت ۱۷ اسفند روز بافت تاریخی شهر دزفول نوشت: دزفول شهری کهن با پیشینه تاریخی چند هزارساله است و از قدیمی‌ترین شهرهای استان خوزستان به شمار می‌رود و از نظر تاریخی، طبیعی و فرهنگی ویژگی‌های برجسته‌ای دارد.
دزفول شهری است تاریخی که در کنار رودخانه دز واقع شده و به مرور زمان بافت تاریخی آن شکل گرفته است. پل قدیم این شهر در زمان ساسانیان ساخته می‌شود تا نه‌تنها دو بخش رودخانه را به هم متصل کند که مسیر جندی‌شاپور را هم به آن‌سوی مرز ایران ارتباط دهد. ساسانی‌ها در همان زمان برای حفاظت از پل، قلعه‌ای می‌سازند و جالب آنکه امروز هم در دزفول محله‌ای به نام قلعه وجود دارد که گفته می‌شود قدیمی‌ترین محله این شهر است. دزفول هنگامی رونق شهرنشینی خود را به مرور زمان به‌دست آورد که «جندی‌شاپور» کم‌کم از رونق افتاد و بیماری‌های واگیردار مردم شوشتر را گرفتار کرد. به این ترتیب مردم به مرور زمان از روی پل قدیم عبور می‌کنند و در دزفول ساکن می‌شوند.
دزفول دارای ۲۴۴ هکتار بافت تاریخی است که در بخش شرقی دزفول قرار دارد. این بافت دارای ۲۸ محله از جمله زرگران، سردولاب، ساکیان، سیاهپوشان، سیاه منصوری‌ها، شاه علقمه، کرناسیان، لبخندق، لوریان، صوبی یون، آقامیر، گنجشکیان، باروت کوبان، پیرنظر، چلاکه، چولیان، خراطان، چوقابفان، چینی سازان، حصیربافان، شاهرکن الدین و... است و ۷۵ خانه ثبت ملی را در خود جای داده است.
شهر دزفول به واسطه وجود صنعتگران بی‌شمار در رشته کپوبافی، به عنوان شهر جهانی کپو نامگذاری شده و دارای صنعتگرانی است که از نشان اصالت ملی و بین‌الملی برخوردار هستند.
در این شهر خانه‌های تاریخی بوم عرب (خانه مادری)، خانه قطب، خانه سید شمس‌الدین، خانه سوزنگر، خانه تیزنو، خانه قلقچی، خانه پیروزمند و خانه صنیعی به عنوان اقامتگاه یا مراکز پذیرایی فعالیت دارند و یا محلی برای برگزاری رویدادها هستند. خانه مجاهد، خانه عدل و عمارت مجدی به منظور فعالیت در زمینه اقامتگاهی در حال مرمت هستند. همچنین عمارت عبیدزاکانی به سبک معماری اصیل دزفول ساخته شده و آماده بهره‌برداری است.
در محله‌ای به نام کرناسیون که در بافت مرکزی شهر دزفول قرار دارد بنای حمامی که به کرناسیون معروف است به موزه مردم‌شناسی اختصاص داده شده است. بنای این حمام به شماره ۸۴۷۷ در ردیف آثار ملی ایران به ثبت رسیده و یکی از بناهای اواخر دوره زندیه می‌باشد.
همچنین پل قدیم دزفول، مهمترین اثر تاریخی این شهر است که دو منطقه شرقی و غربی رود دز را به هم وصل می‌سازد، در حقیقت یکی از راه‌های رابط منطقه جندی‌شاپور و سرزمین میان رودان بوده، که به دستور شاپور اول ساسانی پس از پیروزی بر والرین امپراطور روم و با به کارگیری اسرای رومی در سال ۲۶۳ میلادی ساخته شده است. در حال حاضر این پل ارتباط بین محلات شرقی و غربی شهر دزفول و دسترسی به شهر اندیمشک را تسهیل می‌کند.
کارشناسان معتقدند معماری دزفول ساختارشکنانه است. بافت فشرده و در هم تنیده آن باعث شده تا معماران از گذشته در قید و بند ابعاد نباشند. حتی در بافت تاریخی خانه‌هایی وجود دارد که بخشی از آن در خانه همسایه است. معماری دزفول در عین حفظ ارزش‌های ساختارگرایانه خود به معماری بی‌قید و بند هم مشهور است. این تفکر ساختارشکنانه باعث شده تا این بافت در هم تنیده زیباتر از دیگر بافت‌ها به نظر برسد.
آن‌چه که دزفول را از دیگر بافت‌های تاریخی متمایز می‌کند، اهمیت معماری آن در بناها و خانه‌های مردم است. یعنی برخلاف بافت‌های دیگر، بناهای عمومی و یا دیگر بناهای شهری اهمیتی بیشتر از خانه‌های مردم ندارد و چه‌بسا در دزفول خانه‌های مردم اهمیتی دو چندان نسبت به بناهای عمومی دارند.
دزفول شهری است در سه طبقه. لایه اول که زیر زمین واقع شده و به آن شوادان گفته می‌شود. لایه دوم روی زمین بوده و لایه سوم نیز در پشت بام ایجاد می‌شود. تمام این لایه‌ها در گذشته به هم ارتباط داشته و امروز به خاطر تغییر و تحولاتی که در بافت به وجود آمده ارتباط این لایه‌ها با هم قطع شده است.
یکی از ویژگی‌های دزفول تزئینات آجری آن است. تزئینات آجرکاری دزفول ریشه در اقلیم گرم منطقه دارد. تعداد زیاد این تزئینات باعث می‌شود تا میان آجرها سایه ایجاد شود و به این ترتیب بخشی از دیوار پشتی خانه خنک باقی بماند و گرما کمتر وارد خانه شود. تزئینات معماری چون خوون چینی، تبنچه، گره‌کاری از جمله تزئینات معماری ثبت شده با نام دزفول است.
در این بافت آجرکاری با گذرهای سرپوشیده‌ای به نام ساباط به هم متصل می‌شوند که سال‌ها هویت معماری بومی این منطقه را در برمی‌گیرند. نقوش زیبای آجری، قوس‌ها، طاق‌ها و معماری خاص آجری دزفول این شهر تاریخی را ملقب به شهر آجر کرده است.
بافت قدیم و تاریخی دزفول یکی از ارزشمندترین بافت‌های تاریخی کشور است که قرن‌ها هویت معماری اصیل ایرانی را در خود جای داده است. وجود ده‌ها اثر ثبت ملی شامل ساباط‌ها، خانه‌ها، حمام‌ها، مساجد و گذرهای تاریخی فرصت بسیار مناسبی را برای گذران لحظاتی به یاد ماندنی در فضایی تاریخی فراهم می‌آورد. بافت تاریخی امروز دزفول با چنین ویژگی‌هایی در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.
انتهای پیام/
نظر شما